Zygmunt II August został ogłoszony królem w ramach elekcji vivente rege (czyli za życia panującego jeszcze króla), która pomijała całkowicie udział szlachty w procesie wyboru władzy. Był wychowywany przez Bonę Sforzę pochodzącą z Włoch, której zarzucano wpajanie złych nawyków synowi. W kwestiach wiary Zygmunt August nie był jednoznaczny. Jego ojciec wspierał katolików, ale on sam otaczał się protestantami, próbował też stworzyć polski kościół narodowy.
Przedstawione tutaj opinie nie są obiektywne – z jednej strony piszą je zwolennicy króla i sympatycy dworu, jak np. współpracownicy Jana Zamoyskiego, a z drugiej strony opinie przedstawiają zagorzali przeciwnicy króla, którzy na ruchu egzekucyjnym stracili niejednokrotnie miliony.