Do nadrzędnej roli szlachty w Rzeczpospolitej przyczyniły się uwarunkowania geopolityczne u schyłku średniowiecza. Otrzymanie licznych przywilejów od władcy na rzecz ustępstw sprawiło, że szlachta w Rzeczpospolitej stała się faktycznym suwerenem. W Rzeczpospolitej w odróżnieniu od zachodu Europy w dalszym ciągu utrzymywały się zależności feudalne. Brak rozwoju gospodarki kapitalistycznej i utrzymanie gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej czyniły z polskiej szlachty grupę niezwykle uprzywilejowaną.
Szlachta otrzymywała liczne przywileje w zamian za pomoc władcy. Aby skłonić szlachtę do udziału w wyprawach wojennych czy zgody na podniesienie podatków, władcy musieli dawać coś w zamian – najczęściej zrzekali się oni praw, jakie posiadali i przekazywali je szlachcie albo spod innych praw szlachtę wyłączali.