Pierwsza połowa wieku XVIII to czas, w którym Polska przechodziła kryzys władzy, gospodarczy i kulturowy wynikający z objęcia władzy przez elektora saskiego Augusta II Mocnego, który premiował Drezno nad Warszawę. Dopiero za panowania jego syna, Augusta III, doszło do znacznego ożywienia polskiej kultury: powstała pierwsza w Polsce publiczna Biblioteka Załuskich, wielu intelektualistów wydawało swoje prace i czasopisma, w tym Mitzler de Kolof, który współtworzył Patriotę Polskiego, Monitori Kuriera Polskiego. W 1740 r. Stanisław Konarski utworzył Collegium Nobilium kształcące polską młodzież.
Jednak największe ożywienie miało miejsce za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, który założył Szkołę Rycerską. Powstała również Komisja Edukacji Narodowej, zreformowano uniwersytety w Wilnie i Krakowie, stworzono szkoły powiatowe i parafialne dla mieszczaństwa i chłopstwa, w których nauczano w języku polskim. W 1775 r. powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które opracowało podręczniki do nauczania. Poniatowski był wielkim mecenasem sztuki i kultury, dlatego zapraszał na swój dwór inteligencje, sponsorował budowę Teatru Narodowego w Warszawie.
W tym czasie doszło do powstania Komisji Edukacji Narodowej, pierwszego na świecie ministerstwa edukacji. Została ona założona w 1773 roku i miała na celu reformę systemu edukacji w Polsce, co miało zasadniczy wpływ na rozwój życia umysłowego.