Porównaj obrazy powstania styczniowego u Prusa, Orzeszkowej i Żeromskiego. Zwróć uwagę na sposób pisania o powstaniu, powody jego wybuchu, przyczyny i skutki klęski, a także na portrety ludzi i środowisk biorących udział w walkach.
Bolesław Prus, Lalka:
Sposób pisania o powstaniu: nie jest dosłowny, czytelnik musi domyślać się, czy wątek faktycznie połączony jest w motywem powstania (jest to związane z cenzurą, Prus nie mógł głośno mówić o powstaniu).
Powody wybuchu, przyczyny i skutki: Ludzie chcieli walczyć, mieli wiele pomysłów i wierzyli, że mogą wygrać, ich głowy przepełnione były doniosłymi, pięknymi, romantycznymi ideami. Można wywnioskować, że tylko niewielki procent osób brał udział w powstaniu, jedynie mieszczaństwo zwraca uwagę tę problematykę. Ludzie są podzieleni. Skutkiem tych czynów jest cenzura, zsyłanie ludzi (np. Wokulskiego na Syberię) i odrzucenie idei romantycznych, skupienie się na rozwoju społecznym i gospodarczym.
Ludzie biorący udział w walkach: Mieszczaństwo, np. Rzecki, Wokulski, Suzin, Szlangbaum, czy Szuman. W walkach na podstawie książki można stwierdzić, że nie brało udziału wiele osób, na pewno nie chłopi.
Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem:
Sposób pisania o powstaniu: oryginalny, niepasujący do pozytywistycznych wizji, skupiający się na demokratycznym pokazaniu powstania, w doniosły sposób. Jednocześnie nie jest to dosłowne zwracanie uwagi na ten problem ze względu na cenzurę.
Powody wybuchu, przyczyny, skutki: ludzie czuli potrzebę walki, musieli spróbować zawalczyć o dobro narodowe. Chociaż skutkiem są represje, Orzeszkowa przedstawia powstanie jako coś dobrego, uważa, że ludzie, którzy zginęli, umarli w słusznej walce, a samo powstanie zjednoczyło naród. Mimo to, naród spotkały represje, a władza rosyjska pozbawiała Polaków ich ziemi.
Ludzie biorący udział w powstaniu: np. Andrzej Korczyński, Jerzy Bohatyrowicz. Orzeszkowa skupia się jednak na tym, by pokazać, że w powstaniu brał udział cały, zjednoczony naród. Szlachta jest podczas walk tym samym, co chłopi, wszyscy więc biorą udział.
Stefan Żeromski, Rozdziobią nas kruki, wrony...:
Sposób pisania o powstaniu: Naturalistyczny, można nawet rzec, że krytykujący przez sam fakt realności przedstawionych wydarzeń. Autor postanawia też wprowadzić do tekstu motyw ptaków, sugerujących zaborców i ich czyny wobec kraju. Tekst ma więc wiele metaforycznych odniesień.
Powody wybuchu, przyczyny i skutki klęski: Ludzie chcą walczyć o lepszy świat, wiedzą, że jeśli się nie postawią, będzie jedynie gorzej. Problemem jest jednak to, że nie są zjednoczeni, naród sam, wewnątrz jest dla siebie wrogiem, prowadzi to do klęski. Skutkiem klęski są represje, zaborca kawałek po kawałku zabiera ziemię i wszystko to, co zbudowali przez lata Polacy. Nadchodzą ciemne czasy dla kraju.
Ludzie biorący udział w powstaniu: są to mieszczanie, chłopstwo całkowicie odcina się od walk, jest nawet w stanie bratać się z wrogiem.
Obrazy powstania styczniowego w utworach były różne. Różnica wynikała z przekazu, jaki autor chciał ukazać swoim odbiorcom i fakcie tego, że każdy z autorów miał inne poglądy, ich myśli odbiegały więc od siebie. Niektórzy chcieli ukazać powstanie pod względem ideowym (Nad Niemnem), a niektórzy realistycznie, naturalistycznie, bez zbędnego upiększania (Rozdziobią nas kruki, wrony...).