Zasada wolności osobistej i równości - każdy szlachcic cieszył się wolnością osobistą, nienaruszalnością majątkową i równością wobec innych członków stanu. Dwóch pierwszych mogli zostać pozbawieni jedynie na mocy prawomocnego wyroku sądowego. Posiadali oni także prawo do uczestnictwa w życiu politycznym.
Sejm - najważniejsza instytucja demokracji szlacheckiej. Składał się z dwóch ciał - izby poselskiej i senatu. W trakcie jego obrad podejmowano decyzje dotyczące prawa, podatków, polityki zagranicznej, wojen i pokojów. Wszyscy członkowie stanu szlacheckiego mieli prawo do głosowania i występowania na sejmie.
Liberum veto - instytucja, która umożliwiała każdemu szlachcicowi zablokowanie decyzji podejmowanej przez sejm. Wystarczyło, że jeden z obradujących wyraził sprzeciw, a uchwała nie mogła być podjęta. Ta zasada była jednym z powodów słabości Rzeczypospolitej, gdyż często prowadziła do paraliżu władzy.
Artykuły henrykowskie - dokument podpisany przez króla Henryka Walezego w 1573 roku, który potwierdzał wolność wyznania i równość wszystkich szlachciców przed prawem. Artykuły te były jednym z fundamentów demokracji szlacheckiej.
Nihil Novi - akt podpisany w 1505 roku, który zakładał, że żadna ustawa nie mogła być uchwalona bez zgody sejmu. Ta zasada dawała szlachcie prawo do kontroli nad władzą królewską.
Wolna elekcja - król był wybierany w drodze wolnej elekcji przez sejm elekcyjny. Każdy szlachcic miał prawo do głosowania na kandydata, a wynik wyborów był uzależniony od uzyskania poparcia uprawnionej większości. Ta instytucja umożliwiała wybór króla, który odpowiadał interesom tej warstwy społecznej, i był skłonny do przestrzegania należnej jej praw i przywilejów.
Przywileje szlacheckie - zbiór dokumentów prawnych, wydanych przez władcę, gwarantujących prawa i przywileje szlachcie, m.in. przywilej koszycki, henrykowski, piotrkowski.
Prawo do konfederacji - szlachta miała prawo do tworzenia konfederacji, czyli związków obronnych, które chroniły jej interesy i prawa.
Bezkrólewie – w trakcie okresu między śmiercią monarchy a koronowaniem elekta, Rzeczypospolita funkcjonowała w oparciu o stan szlachecki. W tej wyjątkowej sytuacji powoływano tymczasowe instytucje, które regulowały kwestie społeczno-polityczne, m.in. sądy kapturowe.
W XVIII wieku, w okresie rozbiorów Polski, część szlachty polskiej emigrowała na Zachód, m.in. do Francji. Tam zetknęli się z ideami rewolucji francuskiej i zaczęli rozwijać koncepcje narodu polskiego jako zbiorowości o określonej tożsamości i wspólnych interesach, opartej na równości obywateli oraz demokratycznych zasadach. W ten sposób, szlachta wprowadziła na grunt polski nowoczesną koncepcję narodu jako podmiotu politycznego, która odegrała ważną rolę w powstaniach narodowych i walkach o niepodległość Polski w XIX i XX wieku.