Wolna elekcja gromadziła w jednym miejscu i czasie przedstawicieli szlachty z każdego województwa. Każdy szlachcic miał prawo osobiście zagłosować na kandydata do tronu Rzeczpospolitej. Następnie sumowano głosy z każdego województwa i pretendent, na którego głosowali wszyscy przedstawiciele, zostawał wybrany na władcę.
Każdy mógł zgłosić się na kandydata na króla, nawet osoba, która nie miała polskich korzeni i pochodziła z innego państwa. Przykładowo w czasie pierwszej wolnej elekcji do rywalizacji przystąpili m. in. Francuz (Henryk Walezy), Szwed (Jan III Waza) i Rosjanin (Iwan Groźny)