Obraz Jana Matejki przedstawia dramatyczny moment w historii Polski, którym był Sejm Czteroletni rozpoczęty w 1773 roku. Scena przedstawia czyn Stanisława Rejtana, szlachcica polskiego, który w geście desperacji i protestu opada na ziemię wobec rosnącej presji na podpisanie traktatów rozbiorowych, które przyczyniły się do upadku Rzeczypospolitej.
Wyrażenie „gest Rejtana” odnosi się do symbolicznego rozdarcia koszuli Rejtana, który w ten sposób wyrażał opór, bezsilność, rozczarowanie i żal wobec tragicznej sytuacji, w jakiej znalazła się Polska. Gest ten symbolizuje upadek i upokorzenie narodu polskiego, który nie był w stanie obronić swojej suwerenności i integralności terytorialnej w obliczu rozbiorów. Czyn ten stał się symbolem oporu i determinacji wobec zagrożenia dla narodowej godności i niepodległości.
Jan Matejko namalował ten obraz w 1866 roku, czyli w czasach, gdy Polska nie istniała jako niepodległe państwo. Obraz ten stanowił swoisty manifest artystyczny, w którym Matejko wyrażał pragnienie odrodzenia i niepodległości dla Polski.