Powstanie rozpoczęło się 18 stycznia 1648 roku, gdy Bohdan Chmielnicki, kozacki hetman, wraz z grupą Kozaków zbuntował się przeciwko polskiej dominacji i złym warunkom życia. Przeprowadzili szereg wypraw, w czasie których atakowali polskie miasta i wsie, plądrując je i niszcząc
29 kwietnia miała miejsce bitwa nad Żółtymi Wodami. Wojska kozackie dowodzone przez Bohdana Chmielnickiego oraz siły Chanatu Krymskiego zaatakowały armię polską pod dowództwem hetmana Stanisława Potockiego. Mimo początkowych sukcesów polskiej jazdy, wojska kozacko-tatarskie zdołały odzyskać przewagę i zepchnąć Polaków w kierunku rzeki Dniepr. Ostatecznie, wojska polskie zostały pokonane, ponosząc znaczne straty.
Następniew maju 1648 roku doszło do bitwy pod Korsuniem, w której wojska kozackie odniosły kolejne zwycięstwo nad siłami Rzeczypospolitej. W czerwcu 1651 roku doszło do decydującej bitwy pod Beresteczkiem, w której armia kozacka dowodzona przez Chmielnickiego pobiła polskie siły pod wodzą króla Jana II Kazimierza. Była to jedna z największych bitew w trakcie powstania.
W 1654 roku Chmielnicki zawarł sojusz z Rosją, podpisując Traktat w Perejasławiu. Kosztem zależności od Rosji, umowa ta umocniła pozycję powstańców i otworzyła drogę do wspólnej walki z Rzecząpospolitą. Ostateczniew 1651 roku, po trwającym kilka lat konflikcie, Rzeczpospolita i Kozacy zawarli rozejm w Białej Cerkwi, który tymczasowo zakończył działania wojenne.
Powstanie Chmielnickiego przyniosło znaczące wzmocnienie Kozaczyzny, zwiększyło jej autonomię. Kozacy otrzymali szereg przywilejów, takich jak samorządność wewnętrzna, własne wojsko i sądownictwo. Powstał Hetmanat Kozacki, który stał się istotną siłą polityczną na terenach Ukrainy. Wystąpienie tobyło poważnym ciosem dla Rzeczypospolitej. Spowodowało destabilizację kraju, rozprzestrzenienie się konfliktu na szeroką skalę i osłabienie władzy centralnej. Polska straciła kontrolę nad częścią Ukrainy, a także odczuła znaczne straty ludzkie i materialne. Co więcej, powstanie Chmielnickiego miało dalsze konsekwencje, takie jak zmiany w polityce zagranicznej Rzeczypospolitej, utrwalenie konfliktu między katolikami a prawosławnymi na terenach spornych oraz wzmocnienie wpływu Rosji na wydarzenia w regionie.
Mimo trwających tak długo walk powstanie Chmielnickiego nie doprowadziło do zakończenia wojny głównie z powodu złożoności sytuacji politycznej i militarnej. Rzeczypospolita, była zaangażowana w inne konflikty, takie jak wojna ze Szwecją czy wewnętrzne walki o tron, co rozproszyło jej siły i zasoby. Wojna toczyła się na rozległym terenie, który był trudny do kontrolowania, a Kozacy korzystali z taktyki partyzanckiej, co opóźniało osiągnięcie ostatecznego rozstrzygnięcia. Dopiero po wielu latach walk i kolejnych negocjacjach zakończono wojnę poprzez podpisanie rozejmu w 1651 roku.
Powstanie Chmielnickiego miało duże znaczenie dla historii Rzeczypospolitej, osłabiło władzę polską na Ukrainie i przyczyniło się do długotrwałego konfliktu między Rzecząpospolitą, Kozakami a Rosją.