| Dyskurs o teraźniejszej wojnie kozackiej | Ustalenia historiograficzne | |
| Podobieństwa | · Rządy magnaterii złożonej z polskiej szlachty lub spolonizowanej szlachty ruskiej. · Powstawanie latyfundiów magnackich. · Kolonizacja Ukrainy przez osadników z zachodniej Rzeczypospolitej, którzy cieszyli się większymi przywilejami i ulgami od rdzennej ludności, która była wyzyskiwana. · Stopniowe wzrastanie ciężarów podatkowych. | |
| Różnice | · Odwieczna, absurdalna nienawiść do Polaków od czasów Piastów. · Zazdrość Rusinów wobec polskich urzędników. | · Bardzo zróżnicowane społeczeństwo narodowo-religijnie. · Podział na Kozaków rejestrowych i tych w nim niezawartych, którzy byli traktowani na równi z chłopstwem. · Wcześniejsze powstania kozackie, które ściągały na nich nowe represje. · Ograniczenie rejestru Kozaków zaporoskich. · Wzmocnienie obecności wojskowej Rzeczypospolitej na Ukrainie. · Władysław IV planował wojnę z Turcją i Chanatem Krymskim, w której wielką rolę odegrać mieli Kozacy. Władca obiecał im liczne przywileje, a przede wszystkim zwiększenie rejestru. Do wojny nie doszło, więc król musiał wycofać się obietnic, co rozwścieczyło Kozaków. |
