W odpowiedzi na reformację protestancką Kościół katolicki zainicjował kontrreformację, mającą na celu odnowienie i umocnienie katolickiej wiary. To wydarzenie miało ogromny wpływ na kulturę barokową, zwłaszcza w dziedzinie sztuki. Barokowa sztuka sakralna, z jej dramatycznymi efektami i emocjonalnym naciskiem, była często wykorzystywana jako narzędzie propagandy kontrreformacyjnej. Przykładem może być tutaj sztuka włoska, gdzie artyści tacy jak Caravaggio czy Bernini tworzyli dzieła pełne emocji i dramatyzmu, mające na celu wzruszenie i przyciągnięcie wiernych.
W XVII wieku wiele europejskich państw, takich jak Francja czy Hiszpania, przeszło transformację w kierunku absolutyzmu monarszego. Władcy tych państw wykorzystywali sztukę i architekturę barokową do podkreślenia swojej władzy i majestatu. Przykładem może być tutaj Pałac w Wersalu, który stał się symbolem absolutnej władzy Ludwika XIV.
XVII wiek był również okresem wielu wojen i konfliktów. Na przykład wojna trzydziestoletnia (1618-1648), która była jednym z najbardziej niszczycielskich konfliktów w historii Europy, miała wpływ na rozwój barokowej literatury i malarstwa, w których często pojawiały się tematy związane z cierpieniem i śmiercią.
Na skutek kontrreformacji i rosnącego znaczenia Kościoła katolickiego, sztuka barokowa często służyła także jako narzędzie kontroli społecznej i politycznej. Wielu artystów barokowych, zwłaszcza ci działający w krajach katolickich, otrzymywało zamówienia od Kościoła i elit władzy, które miały na celu promowanie katolickich wartości i wzmacnianie ich pozycji. Dzieła tej epoki były często tworzone w celu gloryfikacji władzy, szczególnie monarszej i kościelnej.