W tym zadaniu musisz przeanalizować, jaką funkcję pełni hymniczna i modlitewna forma utworu Dies irae. Odnajdź także nawiązania do średniowiecznej pieśni żałobnej. Przypomnij sobie, jak postrzegano relacje Bóg – człowiek – świat w wiekach średnich i wskaż podobieństwa i różnice pomiędzy tym podejściem a kształtem tej relacji w czasach Młodej Polski.
Hymn to forma literacka wywodząca się z antycznej pieśni pochwalnej ku czci bóstw. Poprzez wybór takiej formy Kasprowicz prowadzi dialog z tradycją, zgodnie z którą Bogu należy się od człowieka przede wszystkim posłuszeństwo i uwielbienie. Przewrotnie podkreśla przez to wagę i rewolucyjność zarzutu, który podmiot liryczny formułuje pod adresem Stwórcy – o okrutną, odległą obojętność na krzywdę. Podmiot błaga Kyrie eleison (zmiłuj się nad nami) na podobieństwo modlitwy, ale zdaje sobie sprawę z jej bezcelowości.
W utworze nawiązania do hymnu (czyli modlitwy pochwalnej) przeplatają się z odniesieniami do średniowiecznej pieśni żałobnej, zwanej także lamentem lub planktem. Cechą charakterystyczną tych utworów była tematyka żalu po stracie bliskiej osoby i cierpienia, często związane one były z kultem maryjnym (Lament świętokrzyski). Hymn Dies irae również dotyczy głębokiego cierpienia, jednak w tym przypadku podmiot liryczny lamentuje nad losem ludzkości. Poprzez odwołanie do formy średniowiecznego planktu Kasprowicz podkreśla uniwersalność cierpienia, a także odwołuje się do ówczesnej wizji relacji Boga i człowieka.
Charakterystyczne dla tej relacji było przekonanie o dominującej roli Boga w życiu człowieka, którego skutkiem była wszechobecność symboli i odniesień religijnych w życiu i kulturze ówczesnych ludzi. Głównym celem ich życia było osiągnięcie zbawienia, co wymagało posłuszeństwa wobec przykazań Stwórcy. Pojawiały się różne koncepcje określające, w jaki sposób osiągnąć życie wieczne (poznanie, franciszkańskie ubóstwo) jednak ich cechą wspólną było przekonanie, że życie doczesne jest tylko przemijalnym etapem na drodze do celu, jakim jest życie wieczne. Charakterystyczne było wezwanie memento mori, czyli pamiętaj o śmierci, oraz przekonanie o marności dóbr materialnych i życia na ziemi – vanitas vanitatum – omnia vanitas.
Tym, co łączyło mentalność człowieka z czasów Młodej Polski ze światopoglądem średniowiecznym, było z pewnością przekonanie o przemijalności i ulotności życia, które na przełomie XIX i XX wieku przybrało kształt dekadentyzmu. Jednak współcześni Kasprowicza nie szukali ukojenia dla swego poczucia bez sensu w modlitwie i wierze w życie wieczne. Zamiast tego buntowali się przeciwko podporządkowanej konwenansom i wpędzającej w apatię kulturze mieszczańskiej, poszukiwali ukojenia w dążeniu do buddyjskiego stanu wszelkiej szczęśliwości, czyli nirwany, a wreszcie sięgali po alkohol i narkotyki, aby uciec od świata. Wedle artystów Młodej Polski to sztuka stała się przedmiotem kultu, a twórca miał być jej kapłanem.
Charakterystyczne dla średniowiecza było podporządkowanie życia ludzkiego osiągnięciu zbawienia. Z tą epoką wiążą się takie przekonania jak memento mori, marność nad marnościami. Artyści Młodej Polski lekarstwa na poczucie przemijalności życia nie szukali w naukach Kościoła katolickiego – sięgali po koncepcje nirwany, buntowali się oraz korzystali z używek.
Zadanie zagadnienie 9.
141Ćwiczenie ćwiczenie 5.
158