Odnajdź w wierszu postaci Adama, Ewy, Chrystusa i Szatana i zastanów się nad ich rolą w historii przedstawioną w utworze. Przypomnij sobie dzieje tych postaci w Biblii. Wskaż, czy te wizje są ze sobą zgodne, czy nie i podaj argumenty na podanie swojej tezy.
Adam to osoba podmiot liryczny wiersza – ujawnia się w wersie tak, mnie, Adama, co na barki swoje. Hymn Dies irae pozwala w związku z tym zagłębić się w jego psychikę oraz poznać silne emocje, które nim targają. Został on przedstawiony przede wszystkim jako człowiek pełen uzasadnionego gniewu na Boga i świat, zmęczony nieustannym sąsiedztwem ludzkiego cierpienia. Grzech pierworodny to w jego perspektywie ogromne, przerastające jego możliwości i winy brzemię. Sposób, w jaki Bóg potraktował Adama, stanowi metaforę jego ogólnego stosunku do ludzkości – obarczenie jej brzemieniem grzechu pierworodnego jest pierwszym z wielu okrucieństw, których się w stosunku do niej dopuścił. Adam w tej interpretacji staje się męczennikiem o prometejskim wręcz charakterze – jedynym, który nie lęka się wykrzyczeć w stronę Boga wszystkich, nawet najbardziej obrazoburczych zarzutów – Przyczyno grzechu/ i zemsty, i rozpaczy szaleńczego śmiechu! Wizja Adama tradycyjnie wywodzona z Biblii jest odmienna – jest on pierwszym grzesznikiem, nieposłusznym Bogu i za to słusznie ukaranym. Jednak lektura Księgi Rodzaju może skłaniać do wizji bliższej Kasprowiczowi. To Bóg bowiem stworzył węża, który namówił Ewę do spróbowania owocu, a także nałożył zakaz jedzenia zdatnych owoców bez wytłumaczenia powodów, które nim kierowały. Mimo że w istocie celem Boga było ochronienie człowieka przed poznaniem zła, jednak kara, którą nałożył na ludzkość – ból, głód, cierpienia, była wyjątkowo surowa.
Postać Ewy w utworze jest przedstawiona w bardzo tajemniczy i enigmatyczny sposób. Co jakiś czas jej jasnowłosa wizja powraca w rozważaniach podmiotu lirycznego, jednak bardziej jako symbol niż prawdziwa osoba. Z każdą wzmianką znajduje się ona coraz bliżej piekła i śmierci: początkowo została określona jako matka gwiazd i ziemi, następnie siedzi na piekielnej przełęczy, potem przytula węża na progu piekła, by wreszcie stać się matką Śmierci. Sposób przedstawienia pierwszej kobiety nawiązuje do popularnej w czasach Młodej Polski figury kobiety fatalnej, której głównym zajęciem jest doprowadzenie mężczyzn, a w tym przypadku całej ludzkości, do upadku. Taka wizja Ewy, jako kuszącej kary zesłanej przed podstępnego Boga, nie jest do końca sprzeczna z historią biblijną – to Bóg stworzył kobietę z żebra Adama, który po zjedzeniu owocu mówi wprost – Niewiasta, która postawiłeś przy mnie, dała mi owoc. Różnicę stanowią jednak relacje pomiędzy Adamem a Ewą – podczas gdy w ujęciu Kasprowicza to kobieta wydaje się mieć przewagę wynikającą z udręczenia, które jej wizja przynosi mężczyźnie, tak w Biblii karą nałożoną przez Boga na kobietę jest między innymi to, że mąż będzie nad nią panował.
W utworze Kasprowicza Chrystus został przedstawiony jako Głowa owinięta cierniową koroną. Charakteryzuje się przede wszystkim ogromnym bólem i zmęczeniem. Oczy ma gasnące od nieskończonego oglądania ludzkiej męki, stanowiącej w istocie boską karę. Obraz śmierci Chrystusa został bardzo sugestywnie, wręcz naturalistycznie przedstawiony w jednej ze zwrotek – czarne palce nóg/ pokrytych siecią fioletowych żył/ w zamarłych kurczach wydłuża. To Bóg jest tym, który skazał swoje syna na te męki. Chrystus jest kolejnym symbolem cierpień, które Stwórca zsyła na ludzkość, już zawsze obarczoną cieniem cierniowej korony. Ta interpretacja jest odmienna od wizji biblijnej, w której Chrystus jest jednością z Bogiem, a celem jego zesłania na ziemię było zostanie miłosiernym. Miał on przynieść ludzkości zbawienie i życie wieczne, chociaż cierpienie (noszenie swojego krzyża) postrzegane było jako jego nieodłączna część.
Szatan został w utworze przedstawiony jako liść oderwany od drzewa Boga, który od wieków nęka ludzkość. Jego istnienie to kolejny przejaw okrucieństwa Boga, który w milczeniu obserwuje poczynania swojego tworu. W istocie zgodnie z Biblią Szatan został stworzony przez Boga, jednak nadaje mu ona większą sprawczość – jego upadek i powstanie grzechu wynika z jego zachowania i zapatrzenia w siebie, a nie z decyzji Stwórcy.
Dzieje Adama i Ewy znajdują się w Księdze Rodzaju. Historia Chrystusa jest przedmiotem Nowego Testamentu. Szatan pojawia się w wielu tekstach biblijnych – Księga Ezechiela, Ewangelia św. Jana, Księga Izajasza.
Zadanie zagadnienie 9.
141Ćwiczenie ćwiczenie 5.
158