W tym zadaniu zastanów się nad przykładami przedstawienia Żydów w literaturze XIX wieku i porównaj z nimi kreację Żyda w Weselu. Swoje przemyślenia możesz przedstawić za pomocą prezentacji.
W XIX wiecznej polskiej literaturze wielokrotnie pojawiają się postaci pochodzenia żydowskiego. W mojej prezentacji postaram się przekrojowo ukazać sposób ich przedstawiania, a następnie, w odniesieniu do podanych przykładów, przeanalizuję kreację Żyda w Weselu Wyspiańskiego.
Jankiel z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Wieszcz przedstawia pozytywną wizję relacji polsko- żydowskich. Jankiel jest bowiem postacią szanowaną przez polskie społeczeństwo, a także przywiązaną do kwestii niepodległości Polski. Ma dużą wiedzę dotyczącą historii i symboli narodowych. Kwestia niepodległości została ukazana jako wspólna sprawa Polaków i Żydów.
Mniej optymistyczny obraz relacji polsko- żydowskich wyłania się z Lalki Prusa. W powieści pojawia się kilka postaci o żydowskim pochodzeniu, na przykład dr Szuman. Jest on bohaterem pozytywnym, lekarzem pragnącym udzielać pomocy i rozwijać swoją wiedzę. Jednak w jego historii zawiera się wiele tragizmu, wynikającego z nieszczęśliwej miłości, ale też prób zrozumienia swojej żydowskiej tożsamości. Inny bohater, Henryk Szlangbaum, jest charakterem niejednoznacznym. To były powstaniec styczniowy i zesłaniec na Syberię, który został odrzucony przez społeczeństwo, o które walczył, z powodu swojej tożsamości. Z tego powodu przekształca się w egoistycznego, zgorzkniałego starca, skupionego głównie na zarabianiu pieniędzy, nie zawsze w najbardziej etyczny sposób. Staje się więc stereotypem Żyda- ale tylko dlatego, że do tego spycha go polskie społeczeństwa.
W Mendlu gdańskim Maria Konopnicka ukazuje najgorszą kartę z historii polsko- żydowskiej, a mianowicie rzeczywistość pogromu, dokonanego przez Polaków na Żydach. Tytułowy bohater mieszka ze swoim wnukiem w Warszawie i jest uczciwym rzemieślnikiem. Jednak czasami on i chłopiec doświadczają dyskryminacji, która w końcu przybiera postać brutalnego pogromu. Dom Mendla staje się celem ataku. Konopnicka, odwołując się do prawdziwych wydarzeń, ukazuje, w jaki sposób rosło poczucie alienacji i zagrożenia w społeczności żydowskiej.
Niechlubnym przykładem jest Nie-Boska komedia Krasińskiego. Żydzi są tam przedstawieni negatywnie, z antysemickiej perspektywy. Pisarz określa ich jako przechty, okrutni rewolucjoniści, którzy chcą zburzyć ład społeczny.
Wyspiański w swoim dramacie, poprzez kreację Żyda, odnosi się do najważniejszych wątków przewijających się w literaturze XIX wieku. Podobnie jak Jankiel, Żyd jest karczmarzem. Jednak nie jest to już postać tak pozytywnie nastawiona do Polaków- ponieważ od napisania Pana Tadeusza minęło prawie 100 lat charakteryzujących się wzrostem antysemityzmu, odrzucaniem społeczności żydowskiej, a nawet pogromami. Dlatego Żyd nie interesuje się już niepodległościowymi marzeniami Polaków, skupiając się na prowadzeniu własnych interesów.
Do relacji polsko- żydowskich odnosiło się w XIX wieku wielu pisarzy, na przykład: Adam Mickiewicz (Pan Tadeusz), Eliza Orzeszkowa (Nad Niemnem), Bolesław Prus (Lalka), Krasiński (Nie- boska komedia) czy Maria Konopnicka (Mendel Gdański). Antysemityzm to postawa charakteryzująca się wrogością i niechęcią w stosunku do osób pochodzenia żydowskiego.
Zadanie zagadnienie 9.
141Ćwiczenie ćwiczenie 5.
158