Porównaj kompozycję części III „Dziadów”, „Kordiana” i „Nie–Boskiej komedii”. Na czym polega oryginalność tego ostatniego dramatu na tle pozostałych?
| J. Słowacki Kordian | A. Mickiewicz: Dziady Cz. III | Z. Krasiński: Nieboska komedia |
| synkretyzm – pomieszanie rodzajów literackich; oczywiście, jest to przede wszystkim dramat, lecz zawiera partie liryczne (list do Laury, monolog na Mont Blanc) i epickie (opowiadanie Grzegorza); | Synteza sztuk, na przykład muzyka, taniec i słowo poetyckie połączone w scenie Bal u Senatora.Synkretyzm – łączenie elementów dramatu, epiki (np. Ustęp) i liryki (np. Wielka Improwizacja); dominacja liryczności. | elementy epickie (opis wędrówki Henryka po górach czy zwiedzanie obozu rewolucjonistów), liryczne (Orcio, który wypowiada się za pomocą poezji) oraz dramatu (wyraźny podział na sceny, dialogi pomiędzy postaciami oraz monologi). |
| zerwanie z regułą trzech jedności miejsca – podróż po Europie: Londyn, Watykan, Mont Blanc, Warszawa itd., czasu – rok 1829,akcji – wątek miłosny, polityczny, moralny, fantastyczny | Odrzucenie klasycznej zasady trzech jedności: akcja dzieje się m.in. w wileńskim więzieniu, salonie warszawskim, w domu pod Lwowem; czas przekracza znacznie dobę; utwór jest wielowątkowy | Akcja rozgrywa się w ciągu kilkunastu lat (chrzciny Orcia – ginie mając kilkanaście lat) Akcja rozgrywa się również w różnych miejscach (kościół, dom, szpital, ogród, góry, okopy św. Trójcy) |
| epizodyczność dzieła – opowieść Grzegorza czy epizod z Wiolettą | Kompozycja fragmentaryczna – na utwór składa się dziewięć luźno powiązanych ze sobą scen | Kolejne sceny nie wynikają z siebie logicznie, akcja jest fragmentaryczna (ale jest zachowany porządek chronologiczny) |
| występowanie postaci fantastycznych i scen nadprzyrodzonych – do takich należą czarownica, diabeł, niewyjaśnione samobójstwo Kordiana | obecność aniołów i diabłów | Dziewica, Szatan, Orcio słysz głosy, rozmawia z duchem matki |
| przemieszanie scen fantastycznych i realistycznych, tragicznych i komicznych; tu przykładem może być rozmowa z papieżem i ze „źle wychowaną” papugą; realizm z fantazją miesza się, gdy Kordian przemierza pałac (Strach, Imaginacja, diabeł). | Połączenie realności z fantastyką (obecność aniołów i diabłów); wprowadzenie scen wizyjnych (Widzenie Senatora, Widzenie Księdza Piotra, sen Ewy). | Orcio rozmawia z duchem matki, Hrabia ściga Dziewicę |
| Łączenie przeciwności: scen kameralnych i monumentalnych, tragizmu i komizmu (np. w groteskowym sporze diabłów o duszę Nowosilcowa), języka potocznego i podniosłego. | ||
| obecność bohatera romantycznego – Kordian | Specyficzna kreacja bohatera – Konrad to indywidualista zbuntowany przeciwko światu, samotny poeta | Hrabia – silna osobowość, wybitna, samotnik (nawet jako mąż czuł, że nie ma na ziemi nikogo, z kim mógłby nawiązać głęboką więź), buntownik, wewnętrznie rozdarty (pomiędzy rodzinę i poezję), oddaje swoje życie za innych |
| niesceniczność | Dziadów część III to przykład dramatu niescenicznego, czyli przeznaczonego raczej do czytania niż na scenę; premiera teatralna miała miejsce dopiero w 1901 | Niesceniczność |
| kompozycja otwarta dzieła – sceny nie są ściśle powiązane, nie wiemy, jak Kordian przeżył, jak znalazł się w Europie, jak zakończyły się jego losy – powyższy układ oddaje w pełni fragmentaryczność kompozycji otwartej; | Zakończenie otwarte – nie mamy pewności co do dalszych losów Konrada | Kompozycja otwarta ponieważ: ginie Henryk, ginie także Pankracy, ale znamy losów reszty pojawiający na końcu Chrystus musi „rozprawić” także z innymi ludźmi… |
„Nie–Boska komedia” na tle pozostałych dramatów romantycznych jest dziełem oryginalnym z kilku powodów: główny bohater – Mąż – hrabia Henryk jest jednostką wybitną, ale ma rodzinę, nie walczy o niepodległość ojczyzny a o zachowanie starego porządku społecznego, chociaż zgadza się ze swoim przeciwnikiem Pankracym. Ponad to Krasiński krytykuje romantyczną wizję poezji jako siły szczególnej. Dla niego poezja to sztuka, którą się tworzy, a czasem może stać się siłą niszczącą dla nieodpowiedzialnych jednostek.
„Nie–Boska komedia” na tle pozostałych dramatów romantycznych „Dziadów cz.III” i „Kordiana” J. Słowackiego jest dziełem oryginalnym z kilku powodów: główny bohater – Mąż – hrabia Henryk jest jednostką wybitną, ale ma rodzinę, nie walczy o niepodległość ojczyzny a o zachowanie starego porządku społecznego, chociaż zgadza się ze swoim przeciwnikiem Pankracym. Ponad to Krasiński krytykuje romantyczną wizję poezji jako siły szczególnej. Dla niego poezja to sztuka, którą się tworzy, a czasem może stać się siłą niszczącą dla nieodpowiedzialnych jednostek.