Posiadanie kolonii było jednym z kluczowych elementów ekspansji i rozwoju państw europejskich w okresie od XVI do XX wieku, stanowiły one źródło bogactwa i surowców dla państw kolonizujących. Europejscy osadnicy mogli eksploatować niskim nakładem kosztów zasoby naturalne, takie jak drewno, metale szlachetne, przyprawy czy bawełna, i wykorzystywać je w swoich ojczystych gospodarkach, które dzięki temu rozwijały się w olbrzymim tempie. Posiadanie kolonii umożliwiało również kontrolę nad strategicznymi trasami handlowymi i portami, co przyczyniało się do rozwoju dochodowego handlu dalekomorskiego, co umacniało pozycję państwa europejskiego na arenie międzynarodowej, nadając mu status potęgi kolonialnej.
Kontrola nad rozległymi terytoriami poza granicami Europy dawała możliwość wpływania na sprawy regionalne, tworzenia sojuszy z lokalnymi władzami czy nawet zdobycia nowych obszarów zależnych. Kolonializm przynosił również korzyści kulturalne i intelektualne. Państwa europejskie miały możliwość eksplorowania nowych terenów, poznawania innych kultur, obyczajów i języków. W wyniku tego procesu dochodziło do wymiany kulturowej, rozwoju nauki, sztuki i literatury.
W celu rozwoju przemysłu przetwórczego niezbędne było stworzenie rynku zbytu dla towarów europejskich. Kolonie były zmuszane do kupowania towarów z Europy, a tym samym przyczyniały się do rozwoju europejskiej gospodarki. Korzyścią z tego wynikającą było także zdobycie nowych terytoriów, na których można było osiedlić nadmiar ludności z Europy. Posiadłości zamorskie umożliwiały także wysyłanie na nie więźniów, osadników, czy ludzi, którzy z jakichś powodów nie mieli szans na zdobycie majątku w Europie.
Znane są przypadki, kiedy państwa europejskie uzyskiwały tzw. monopol cukrowy, a mianowicie prawnie zakazywały swoim koloniom produkcji cukru i wymuszały na nich kupowanie go wyłącznie od europejskich producentów. Przykładem takiego państwa była np. Wielka Brytania, która uprawiała trzcinę cukrową w swoich koloniach na Karaibach, jednak cukier produkowała w Europie.