Monarchia despotyczna to forma rządów, w której władca posiada nieograniczoną władzę, nie jest ograniczony przez prawa ani instytucje, a jego decyzje są ostateczne i niepodważalne. Schemat ten był zauważalny w Rosji, w której car (zwłaszcza po czasach panowania Iwana Groźnego) trzymał w swoich rękach pełnię władz. Wszystkie decyzje, zarówno polityczne, jak i gospodarcze, były podejmowane przez cara, którego uważano za przedstawiciela Boga na ziemi, a jego władza była uważana za boską i niepodważalną. Zamożna szlachta, bojarzy, miała niewielki wpływ na politykę kraju, a wszelkie formy oporu krwawo tłumione.
Podobnie było w Turcji, gdzie sułtan był zarówno politycznym, jak i religijnym przywódcą kraju, a jego władza była uważana za absolutną i niepodważalną. Sułtan podejmował wszystkie decyzje polityczne i gospodarcze, jego władza nie była ograniczana przez żadne instytucje. Większość populacji nie miała praw obywatelskich.
Państwo osmańskie miało silnie scentralizowany system rządów, w którym cała władza skupiona była w rękach sułtana uważanego za głowę państwa i religijnego przywódcę. Sułtan posiadał ogromną władzę polityczną, wojskową i administracyjną, niezbędną w prowadzonej aktywnej ekspansji terytorialnej nastawionej na podboje nowe obszarów i podporządkowanie różnych narodów.