Początkowo ruch egzekucyjny skupiał się na ograniczeniu wpływów możnowładztwa, które często nadużywało swojej pozycji kosztem niższej szlachty. Wprowadzono zakaz utrzymywania wielu urzędów w jednym ręku oraz przywrócono utracone przywileje szlacheckie. W 1505 roku na sejmie w Radomiu uchwalono konstytucję „Nihil novi”, która wprowadzała wymóg zgody izby poselskiej i Senatu na uchwalanie nowych praw i podatków przez króla. To umocniło pozycję szlachty jako warstwy mającej wpływ na proces decyzyjny i kształtowanie polityki Rzeczypospolitej.
W okresie panowania Zygmunta I Starego ruch egzekucyjny osłabł, a władza królewska opierała się głównie na magnaterii. Jednak niezadowolenie szlachty z polityki królowej Bony, prób reform skarbowych i elekcji „vivente rege”Zygmunta Augusta doprowadziło do rokoszu szlachty w 1537 roku. Podczas tego powstania przedstawiono 36 postulatów, które dotyczyły m.in. kodyfikacji prawa, zwolnienia z ciężarów na rzecz Kościoła i zakazu łączenia urzędów. Choć nie wszystkie postulaty zostały spełnione, ruch egzekucyjny odnosił sukcesy i wpływał na dalsze zmiany prawne. Z czasem Zygmunt II August przyjął bardziej koncyliacyjne podejście i zaczął realizować postulaty szlachty. Na sejmie w Piotrkowie w latach 1558–1559 przyznano niezależność biskupom polskim od Rzymu, co było ważnym krokiem w uniezależnieniu Kościoła od zagranicznych wpływów. Zniesiono także wykonywanie wyroków sądów kościelnych przez starostów.
Najważniejszym etapem procesu modernizacji państwa polskiego była egzekucja dóbr, która rozpoczęła się w 1562 roku na sejmie w Sandomierzu. Na kolejnym sejmie w Warszawie kontynuowano rewizję i rozpoczęto reformy skarbowe, w tym wprowadzenie tzw. kwarty, czyli części dochodu z królewszczyzn, które przeznaczano na obronę południowo-wschodnich granic (stąd pochodzi nazwa powołanego wojska kwarcianego). Modernizacja państwa polskiego objęła także aspekt polityczny. Dążono do umocnienia władzy królewskiej, jednocześnie dążąc do zacieśnienia unii polsko-litewskiej. W 1569 roku ogłoszono unię lubelską, która zespoliła Koronę Polską i Wielkie Księstwo Litewskie w jedno państwo o strukturze federacyjnej. Doprowadzono także do wzmocnienia związków z Prusami Królewskimi.
