| Sukces | Porażka | |
| Przyczyny społeczne | · Sekularyzacja Prus Książęcych z Albrechtem Hohenzollernem na czele, który przyjął luteranizm.· Rozwój znaczenia mieszczaństwa, które pragnąć większych praw przechodziła na wyznania reformowane.· Pragnienie szlachty osiągnięcia większej sprawiedliwości wewnątrz stanu, a także większego wpływu na władzę.· Domaganie się odsunięcia kościoła od władzy świeckiej.· Ogłoszenie aktu konfederacji warszawskiej.· Wykluczenie możliwości realizacji wyroków biskupich przez starostów.· Wielonarodowy i wieloetniczny charakter Rzeczypospolitej, która już wcześniej miała doświadczenie obcowania m.in. z prawosławiem, islamem, judaizmem.· Powstawanie szkół prowadzonych przez arian.· Próby stworzenia soboru narodowego. | · Reformy soboru trydenckiego.· Sprowadzenie do Polski jezuitów przez Stanisława Hozjusza.· Rozwiązanie szkół, gimnazjów i kolegiów innowierczych.· Opublikowanie pierwszego polskiego przekładu Biblii autorstwa Jakuba Wujka, zatwierdzonego przez papiestwo.· Uchwały synodu piotrkowskiego, które penalizowały popieranie konfederacji warszawskiej.· Wystąpienia plebsu miejskiego, który niszczył zbory.· Działalność teologów, w tym Piotra Skargi.· Brak kar za łamanie postanowień konfederacji warszawskiej.· Zdominowanie urzędów przez wychowanków szkół jezuickich.· Cenzura książek.· Powołanie inkwizytorów w diecezjach. |
| Przyczyny gospodarcze | · Religie protestanckie premiowały pracowitość, zaradność i pomaganie wspólnocie. Dzięki temu ich wyznawcy cieszyli się większymi majątkami.· Protestantyzm zapoczątkował rozwój kapitalizmu.· Innowiercy nie byli obciążeni podatkami kościelnymi. | · Monarcha nie nadawał tytułów i urzędów innowiercom. |
Jednym z głównych aspektów wpływu reformacji na rozwój kultury było zwiększenie i ułatwienie dostępu do wiedzy. Reformatorzy propagowali naukę czytania i pisania, co przyczyniło się do rozwoju drukarstwa i powstania licznych warsztatów drukarskich, które umożliwiły masową produkcję książek i ich rozpowszechnianie. Dzięki temu dostęp do wiedzy stał się bardziej demokratyczny, a ludzie mieli możliwość kształcenia się i rozwijania intelektualnego potencjału.