| Kościół katolicki | Władza świecka |
| · Sprowadzenie do Polski jezuitów przez Stanisława Hozjusza.· Rozwinięta działalność edukacyjna jezuitów o wysokim poziomie nauczania. Uczęszczali do ich szkół liczni szlachcice, którzy później zdominowali struktury władzy.· Skuteczna działalność misyjna Towarzystwa Jezusowego oparta na pisarstwie religijnym i polemicznym, a także publicznych debatach.· Przyjęcie reformy trydenckiej w 1577 r.· Wydanie polskiego przekładu Biblii autorstwa Jakuba Wujka, które zostało zatwierdzone przez Kościół katolicki.· Rozwój sztuki barokowej, która wiązała katolicyzm z prestiżem społecznym. | · Reformy synodu piotrkowskiego z 1577 r., które penalizowały popieranie konfederacji warszawskiej.· Bierność w stosunku do prześladowań innowierców.· Zrezygnowanie z nadawania dysydentom ziem, urzędów i tytułów.· Zdominowanie najwyższych struktur władzy przez wychowanków kolegiów jezuickich. Prowadzili oni intensywną kontrreformację, likwidując innowiercze ośrodki oświaty.· Likwidowanie zborów protestanckich.· Wygnanie arian z Rzeczypospolitej. |
Wnioskując na podstawie osiągnięć obu tych instytucji, należy stwierdzić, że większą rolę w walce z reformacją protestancką odegrał Kościół katolicki, ponieważ jego działania wpływały na Króla i sejm Rzeczypospolitej. Edukacja przyszłych posłów, senatorów, sędziów i doradców była kamieniem milowym, który w dłuższej perspektywie całkowicie zmienił politykę tolerancyjną kraju. W tym kontekście władza świecka była jedynie kontynuatorem działań rozpoczętych przez Kościół.
Sztuka odgrywała ważną rolę w planach kontrreformacji, służąc jako narzędzie propagandowe do wzmacniania wiary katolickiej i oddziaływania na emocje wiernych. Wpłynęło to na cechy dzieł artystów okresu baroku, które charakteryzowały się dramatyzmem, emocjonalnością i bogactwem form. Przykłady takiej sztuki można znaleźć w barokowym malarstwie religijnym, architekturze sakralnej i dekoracji wnętrz kościołów.