Jednolicie katolickim pozostawało Mazowsze. Wynikało to z jego położenia w głębi kraju, co powodowało utrudnione kontakty z zachodnimi ośrodkami reformacji. Ponadto Mazowsze od wieków cechowało się nieproporcjonalnie wysokim udziałem szlachty w strukturze całej populacji, bo wynosił on około 10–15%. Środowisko to było mocno związane z panującą religią katolicką, którą wiązano z monarchią, szczególnie za czasów Piastów – książęta mazowieccy wywodzili się właśnie z tej dynastii.
Nie bez znaczenia jest obecność Warszawy, która jeszcze przed oficjalnym uczynieniem z niej stolicy pod koniec XVI wieku, pełniła rolę centrum życia politycznego, społecznego, kulturalnego i intelektualnego. Obecność licznych szkół i ośrodków kształcenia prowadzonych przez jezuitów odcisnęła ślad na strukturze wyznaniowej regionu.
Najważniejszym czynnikiem, który przyczynił się do sukcesu reformacji, był głęboki kryzys wewnątrz Kościoła katolickiego. Wielu ludzi było rozczarowanych i niezadowolonych z moralnej deprawacji w hierarchii kościelnej, która objawiała się skandalami finansowymi, symonią, nepotyzmem i upadkiem moralnym duchownych. Dochodziło do rozprzestrzeniania się korupcji i nadużyć, co prowadziło do utraty zaufania wiernych.